Wetenschappers van ASTRON in Dwingeloo maken zich grote zorgen over de komst van extra satellieten van SpaceX, het ruimtebedrijf van Elon Musk. Met de LOFAR-telescoop in Exloo hebben zij ontdekt dat de satellieten van SpaceX die nu al in de ruimte zijn, zorgen voor ruis in het heelal. Daardoor zijn waarnemingen in het ergste geval onbruikbaar.

"Wij kijken naar signalen uit het heelal die maar heel zwak doorkomen op aarde", vertelt René Vermeulen, de directeur van de Internationale LOFAR Telescoop. Met ruis van meer satellieten worden de signalen verstoord. "Je zou dan niet meer het vroegere heelal kunnen bekijken. Je zou niet meer alle miljoenen objecten kunnen zien die we nu nog wel kunnen zien. Dat geldt ook voor andere radiotelescopen over de hele aarde. De SpaceX-satellieten vliegen overal. Ik en mijn collega's maken ons hier dus ernstige zorgen over. Kunnen wij ons onderzoek in de toekomst nog wel uitvoeren zoals we dat zouden willen?"

Lekkage bij satellieten

De satellieten van SpaceX zijn de ruimte ingestuurd om de internetverbinding op aarde te verbeteren. Daarvoor heeft het bedrijf ook toestemming gekregen. Maar nu blijkt uit onderzoek met de LOFAR-telescoop dat de signalen van de SpaceX-satellieten ook op andere bandbreedtes te zien zijn.

"Deze satellieten zenden blijkbaar niet alleen uit waar ze voor ontworpen zijn, maar onbedoeld zenden ze ook signalen uit waarvoor ze niet gemaakt zijn", vertelt Vermeulen. Naast de frequentie voor het internet zijn de signalen van de SpaceX-satellieten ook zichtbaar op de frequenties waar LOFAR gebruik van maakt. De satellieten 'lekken' in het heelal, aldus astronomen.

Dat signaal van de satellieten kan onderzoekers behoorlijk in de weg zitten. "Denk aan de televisies van vroeger waar af en toe eens sneeuwbeeld op kwam", vergelijkt Vermeulen. "Dat belemmert je om waar dan ook aan de hemel te kijken op een willekeurig moment. Dan word je bijna blind gemaakt door de hoeveelheid signalen die er lekt uit de satellieten. Ze doen het niet om ons te pesten, maar het gebeurt."

Toename satellieten

Wetenschappers observeerden 68 satellieten. Daarvan zijn bij 47 satellieten lekkende signalen waargenomen. Wetenschappers vrezen met name voor de aantallen satellieten die nog in de ruimte gaan komen. "Er zijn op dit moment al duizenden van dit soort satellieten. Zowel van dit systeem en ook van andere systemen worden er nog tienduizenden bij verwacht", vertelt Vermeulen. We hebben er nu "nog maar" tientallen van gezien, maar daarmee is wel aangetoond dat als er niets zou veranderen, dat we dan de hemel vol zien met signalen waar we niet naar willen kijken."

Die radiostraling van de SpaceX-satellieten heeft wetenschapper Cees Bassa van ASTRON om weten te zetten in geluid en beeld. "Het is alsof je naar een vogeltje zit te luisteren dat heel zacht fluit, maar er zit iemand in je oor te schreeuwen. Dat is ongeveer de vergelijking", legt hij uit.

Geen regels overtreden

Ondanks dat de satellieten wetenschappers in de weg zitten, overtreedt SpaceX volgens ASTRON geen regels. In Drenthe kennen we radiostilte-zones in de buurt van de radiotelescopen. Mensen mogen bijvoorbeeld in de bossen bij Westerbork geen telefoons gebruiken. Maar dit soort regels gelden voor de ruimte niet.

Vermeulen ziet dat graag veranderen. "Er is hier op aarde regelgeving voor wie welk stuk van het frequentiebereik mag gebruiken. Die regels zijn internationaal afgestemd. Helaas zijn een aantal van deze regels nog niet van toepassing op satellieten."

Samenwerken

Volgens Jessica Dempsey, directeur van ASTRON kan de oplossing ook gezocht worden in intensievere samenwerking met de industrie. "ASTRON staat bekend om de betrokkenheid bij een storingsvrije en beheersbare omgeving. Door samen te werken kunnen we de continuïteit van baanbrekend onderzoek naar de ruimte veiligstellen."

Vermeulen vult aan: "De huidige generatie apparatuur aan boord van die satellieten is misschien qua ontwerp te verbeteren. Als je met een beter ontwerp komt, kan de hoeveelheid ruis afnemen. Dan zouden radiosterrenwachten minder last hebben van de satellieten. Ik denk dat dat zeker onderzocht moet worden."

Telescoop op de maan

Een laatste optie is het plaatsen van een telescoop op de maan, zodat de SpaceX-satellieten niet meer in hun blikveld liggen. Maar volgens Vermeulen duurt dat nog wel dertig jaar. "Radio-onderzoek in de ruimte is een verschrikkelijk kostbare onderneming", zegt hij. "Het zou een onbetaalbare zaak zijn als wij op korte termijn naar de achterkant van de maan zouden moeten verkassen. Er zijn wel ambities om dat te doen, maar niet op de korte termijn en alsnog kun je dan niet alle onderzoeken op die manier doen."