De naam Van Heutsz komt vaak voor in Coevorden: Het Van Heutszpark, de Van Heutszsingel, een bed & breakfast is ernaar vernoemd en het oudste borstbeeld van Nederland van Van Heutsz staat in Coevorden. Maar wie is Van Heutsz?

Jo van Heutsz werd in 1851 in Coevorden geboren. Net als zijn vader, koos Van Heutsz voor een carrière in het Nederlandse leger. Na zijn opleiding in Kampen reisde hij af naar Oost-Indië en voegde zich bij het koloniale leger in 1873. In 1874 werd Van Heutsz overgeplaatst naar Atjeh waar op dat moment de oorlog woedde. Hij maakte snel promotie en in 1898 werd Van Heutsz benoemd tot gouverneur van Atjeh. Met inzet van grootschalig militair geweld wist Van Heutsz uiteindelijk Atjeh te ‘onderwerpen’.

In 1904 werd Van Heutsz benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Nederland was in de visie van Van Heutsz ook verplicht om zorg te dragen voor het welzijn van alle nieuwe onderdanen. Na zijn aftreden als gouverneur-generaal in 1909, verhuisde Van Heutsz naar Amsterdam en werd zakenman. In 1924 overleed hij in Zwitserland.

Schrijver en onderzoeker Vilan van de Loo publiceerde in 2020 zijn spraakmakende biografie. “Ik kende Van Heutsz alleen uit negatieve verhalen, als bruut en bot en associeerde hem met de oorlog in Atjeh”, vertelt Van de Loo daarover. “Maar toen ik een briefwisseling tegenkwam waar hij een zendeling structureel subsidie toekende om voor kinderen te zorgen, ontdekte ik een heel andere man.” Dit wisselende beeld was voor Van Loo reden om aan het boek te beginnen.

Zondag 28 augustus organiseert Stichting Culturele Dorpen zuidenveld een lezing gegeven door Van de Loo over de omstreden carrière van Van Heutsz in Theater Hofpoort. Na de lezing vindt er stadsgesprek plaats over het borstbeeld van Van Heutsz dat in Coevorden staat. “Ik ben namelijk benieuwd hoe Coevordenaren er tegenwoordig over denken dat het beeld er nog staat”, zegt Van de Loo.

Moeizame verhouding

In haar onderzoek naar Van Heutsz kwam Van de Loo bijzondere brieven en documenten tegen. Volgens haar biedt het inzicht op de destijds moeizame verhouding tussen de koloniale werkelijkheid en die van de regering in Den Haag. Tussen militair en burger. Tussen Indië en Nederland. Tussen de theorie over een koloniale oorlog en de harde werkelijkheid daarvan.

Het reconstrueren van geschiedenis is iets waar je voorzichtig mee moet zijn volgens de onderzoeker. “Het enige dat we nog kunnen doen in deze tijd is bronnen tegen elkaar afwegen en behoedzaam zijn bij de interpretatie daarvan”, stelt Van de Loo.

Emotie versus feiten

Toch heeft het boek veel emotie opgeroepen. Ondanks een, volgens de auteur ‘weloverwogen en neutrale’ lezing in Amsterdam over ‘de feiten van het leven’ van Van Heutsz, was de algemene conclusie, na de lezing in de zaal, dat het beeld van Van Heutsz weggehaald zou moeten worden.

“Daar kan ik niks mee,” zegt Van de Loo.“Geschiedschrijving moet moreel neutraal zijn en moet los staan van emotie. Moeten we alles veroordelen wat gebeurd is in een tijd dat mensen niet wisten hoe mensen er in de toekomst over zouden denken?”

Geen mening

Haar eigen mening geven over Van Heutsz doet de schrijfster niet:“Ik ben nog niet klaar met hem.” Doelend op het feit dat ze nu bezig is met onderzoek voor haar volgende biografie over generaal Van Daalen, een andere beroemde generaal uit de koloniale periode in Indië.

Voordat Van Daalen generaal werd, was hij officier onder Van Heutsz. Door haar onderzoek naar Van Daalen komen nieuwe feiten naar boven over Van Heutsz. Dit blijkt uit brieven die de mannen naar elkaar schreven.

Coevorden heeft Van Heutsz ‘toegeëigend’

Coevorden heeft extra aandacht van de schrijfster. Uit het onderzoek naar het leven van Van Heutsz komt Coevorden vaak voor als de stad die zich generaal Van Heutsz ‘toe-eigende’.

Erg bijzonder volgens de schrijfster, want hij werd geboren en vertrok als baby uit Coevorden. Zijn vader was er een poos gelegerd en werd toen naar een andere basis gezonden. “Meer was het niet, geen familiebanden, niks”, aldus Van de Loo. “Toch bijzonder, aangezien de Drenten verder zo nuchter van aard zijn.”