Op het eerste gezicht lijkt het niet meer dan een paar eenvoudige lappen akkergrond aan weerszijden van de Valtherdijk. Maar het ware verhaal zit een paar meter dieper. Her en der gegraven proefsleuven brengen een bijzonder verhaal aan het licht: dat van de Valtherschans, een verdedigingswerk dat ruim 400 jaar geleden op deze plek werd opgeworpen.

Een geschiedenis die werkt aan zijn terugkeer naar de bovengrond. Tegen het einde van het jaar moet de schans weer zichtbaar zijn in het uitgestrekte landschap.

De gegraven sleuven zijn onderdeel van het archeologisch onderzoek dat sinds maandag op het terrein (ongeveer 2 hectare) is gestart. Archeologen brengen met hun graafwerk de exacte ligging van de Valtherschans in beeld.

Historische comeback

Daarnaast hoopt het team op het aantreffen van in de grond verborgen voorwerpen. Zaken die een licht kunnen werpen op het leven van weleer. Tevreden zien Robert Jan Roos, van Plaatselijk Belang Valthe, en Rinus van Venrooij, van de Werkgroep Valtherschans, toe op de werkzaamheden.

"Dit is wel de kers op de taart, kan ik je zeggen", aldus Van Venrooij. Binnen het dorp is hij een van de grootste pleitbezorgers voor deze letterlijke historische comeback. "Na zeven jaar lobbyen, kunnen we eindelijk serieuze stappen zetten. Dat stemt tot tevredenheid."

Bommen Berend

De Valtherschans werd in 1621 opgeworpen langs de Valtherdijk, de enige begaanbare weg in de omtrek tussen Valthe en het klooster Ter Apel. Rondom de 12 kilometer lange dijk en langs de volledige oostgrens van Drenthe bevond zich het Bourtanger Moor, een ontoegankelijk en verraderlijk moeras. Het voormalige verdedigingswerk moest tijdens de Tachtigjarige Oorlog vijanden buiten de deur houden.

Een van van die vijanden was Christoph Bernhard von Galen, de bisschop van Munster. In de volksmond beter bekend als Bommen Berend. In 1665 wist hij Ter Apel in te nemen, maar doorstoten naar Valthe en daarna Groningen over die nauwe veenweg was er niet bij. Von Galen had later meer succes met een route via Coevorden. De schans raakte uiteindelijk in onbruik en verdween volledig uit beeld toen de vervening in Zuidoost-Drenthe op stoom kwam.

Laag op het pitje

Al sinds begin jaren negentig wordt er geroepen om de schans opnieuw aan te leggen. Van Venrooij: "De plannen en de tekeningen lagen toen al klaar. Er was zelfs geld voorhanden. De toenmalige grondeigenaren wilden alleen niet overgaan op verkoop." Door de jaren heen bleef het plan op een laag pitje staan, maar in de afgelopen jaren ging Valthe weer vol op het orgel.

Met nu het gewenste resultaat. Er is lokaal draagvlak. De benodigde percelen zijn gekocht. Vanuit een Europees subsidiepotje, de provincie en de gemeenten uit Zuidoost-Drenthe is bovendien een bedrag van 150.000 euro beschikbaar gesteld voor het herstel.

Kanonnen

Het geld is niet voldoende om de Valtherschans in volle glorie terug te brengen, maar goed genoeg voor een eerste aanzet, aldus Roos. "Het is de bedoeling dat de gracht (voorzien van bloemen in plaats van water) weer wordt uitgegraven en de verdedigingsheuvel weer verrijst. De nadere aankleding volgt dan stapsgewijs. Denk bijvoorbeeld aan de plaatsing van kanonnen."

Het moet straks weer bruisen op de grens. Van Venrooij: "Dus niet een paar heuvels met grazende schaapjes. We denken aan multifunctioneel gebruik. Zoals een markt. Of muziek- en toneelvoorstellingen." Educatief is de schans interessant in verband met bezoek door scholen, vult Roos aan. Toeristisch zien beide heren ook kansen. Een fietsroute die de Valtherschans met vergelijkbare verdedigingswerken in het oosten van Groningen en Drenthe verbindt, bijvoorbeeld.

Vesting binnentreden

De entree aan de oostzijde moet ook een bijzondere uitstraling krijgen. "Mensen die op dat punt het dorp inrijden, moeten echt het gevoel krijgen dat ze een vesting betreden", aldus Van Venrooij.

Hij en Roos verwachten dat in mei of juni de herstelwerkzaamheden van de schans kunnen beginnen. Tegen het einde van dit jaar moet de eerste fase voltooid zijn.

'Hoop op kanonskogels'

Archeoloog Co Lenting heeft de leiding bij het archeologisch onderzoek dat momenteel op het schansterrein wordt uitgevoerd. Inmiddels is gestart met het graven van de zevende sleuf. "Sinds maandag zijn we begonnen. Ik hoopte funderingen van soldatenbarrakken of paalgaten aan te treffen." Tot nu toe heeft Lenting in dat opzicht nog geen geluk. Wel trof hij aardewerk en vele musketkogeltjes aan.

Op de plek waar ooit de gracht lag, kleurt een zwarte laag aarde de ondergrond. "Het smeersel wat zich op de bodem bevond", verduidelijkt hij. "We zijn ook op bouwmaterialen in de oude gracht gestuit. Friese geeltjes, rode dakpannen. Stiekem hoopt hij nog tegen enkele kanonskogels aan te lopen, maar hij acht de kans klein. "Veel gevochten is hier immers niet."

Archeoloog Co Lenting inspecteert de sleuf. Foto: RTV Drenthe / Marcel Drent

Dit is een artikel van RTV Drenthe