Ten oosten van de vesting Coevorden, waar het Drentse veen langzaam overgaat in schralere gronden, ligt op oude kaarten een merkwaardige naam: de Zutphensche Berg. Geen berg in de letterlijke zin, eerder een lichte verhoging, een zandrug wellicht, die zich slechts aan geoefende ogen toont. Maar de naam bleef eeuwen hangen. En zoals dat vaker gaat in de geschiedenis: namen houden vast wat mensen vergeten.

Een naam op papier. Wie de topografische kaarten van 1850 tot diep in de twintigste eeuw raadpleegt, ziet het duidelijk staan. Tussen het gebied “De Ossehaar” en het veen van de “Coevordsche Moer” slingert een lange strook grond, omsloten door oude sloten en paden. In sierlijke letters staat er Zutphensche Berg. Geen nadere verklaring, geen toelichting. De naam is er. Onwrikbaar. Alsof hij altijd bestaan heeft.

De naam intrigeert. Zutphen ligt immers ver weg, aan de Gelderse IJssel, en heeft schijnbaar niets met dit afgelegen hoekje van Drenthe te maken. Toch is er een link te leggen, al vraagt dat om een duik in de woelige jaren van het begin van de zestiende eeuw.

De hertog van Gelre

In het jaar 1522 woedde de strijd om de noordelijke gewesten in volle hevigheid. Karel van Egmond, hertog van Gelre, voerde strijd tegen keizer Karel V, in een poging zijn invloed in Overijssel, Groningen en zelfs Drenthe te vergroten. De hertog stond bekend om zijn onvoorspelbare en brutale acties. Vanuit Zutphen, één van zijn steunpunten, stuurde hij verkenners en kleine troepenmachten naar het noorden. Hun doel: verwarring zaaien, zwakke plekken ontdekken, bondgenoten zoeken onder ontevreden boeren en lokale edelen.

Volgens een overlevering die in een achttiende-eeuwse Coevordense familiekring nog werd doorverteld, zou een detachement soldaten uit Zutphen onder leiding van heer Roelof van Baerle in de zomer van 1522 zijn doorgedrongen tot aan de rand van Coevorden. Daar, op een droge zandrug in het veengebied, sloegen ze hun tijdelijke kamp op. De plek was strategisch gekozen: overzicht over het moeras, dekking door heide en bos, en nabij genoeg om de bewegingen binnen de stad te volgen.

Men zegt dat de soldaten wachttorens bouwden van takken, en dat ze een lage aarden wal wierpen als bescherming tegen een aanval vanuit de stad. Maar de aanval kwam niet. Karel van Gelre had elders zijn handen vol. Het kamp werd na enkele weken opgeheven, en de soldaten trokken zich terug, zonder een schot gelost te hebben. Toch bleef de naam hangen.

Landmeters en legendes

Toen eeuwen later de Franse cartografen en Nederlandse landmeters het land opmeetbaar en bestuurbaar moesten maken, kwamen ze bij de oude veengronden en zandruggen uit. Boeren vertelden hen van de Zutphensche Berg, de plek waar “de soldaten uut Gelder’n” ooit kampeerden. De naam werd netjes opgetekend. Zonder bronvermelding, zoals gebruikelijk. Op papier bleef wat in de mond al lang niet meer verteld werd.

Maar er zijn andere lezingen. Sommigen beweren dat een klooster uit Zutphen in de veertiende eeuw stukken veen bezat in deze streek. Andere historici wijzen op een veldopzichter of landmeter uit Zutphen die in de negentiende eeuw werkzaam was in Drenthe en misschien zijn stempel op de kaart zette — letterlijk.

Geen van die verklaringen is sluitend. Toch blijft de meest aansprekende versie die van de Gelderse troepen, die — net als een schaduw in het zand — een bijna vergeten echo van oorlog achterlieten in een vredig stukje veen.

Terug naar de plek

Vandaag de dag is van de Zutphensche Berg nauwelijks iets meer te zien. Het gebied is veranderd, ingepolderd, bewerkt, en opgeofferd aan landbouw en woningbouw. Alleen de oudste inwoners kennen de naam nog. En misschien — op een mistige ochtend, wanneer de wind uit het oosten waait en de bomen zwijgen — zou een wandelaar zich kunnen voorstellen dat daar, tussen de struiken, een soldaat uit Zutphen staat, met een lans in de hand, turend naar de torens van Coevorden.

Noten:

De Zutphensche Berg is te vinden op militaire en kadastrale kaarten tussen 1850 en 1953, o.a. tussen het Heihaar, De Ossehaar en de Coevordsche Moer.

Er is geen sluitend bewijs voor de herkomst van de naam, maar de Gelrese oorlogen en hun invloed in Drenthe zijn goed gedocumenteerd.

Karel van Gelre (Karel van Egmond, 1467–1538) was een langdurige rivaal van keizer Karel V, en stuurde tussen 1510 en 1530 regelmatig troepen naar Noord-Nederland.

Lees hier meer: Jan levert je historische streken

Mystieke Verhalen van Zuidoost-Drenthe

Een Reis Door de Tijd. De geschiedenis van Zuidoost-Drenthe reikt ver terug in de tijd. Jan Veenstra uit Coevorden neemt je mee naar de oorsprong van deze regio, waar sporen van prehistorische nederzettingen en oude rituelen nog steeds voelbaar zijn. Van hunebedden tot grafheuvels, elke plek vertelt een verhaal dat weerspiegelt in de ziel van dit land. Elke woensdag lees je op zo34.nl een stukje uit de geschiedenis maar op zijn website vind je nog veel meer!