Johan Picardt: Predikant, Pseudowetenschapper en Koloniaal Denker

In de zeventiende eeuw, een tijd van religieuze orthodoxie, wetenschappelijke ontdekkingen en koloniale expansie, leefde Johan Picardt (1600-1670). Hij was een man van vele titels: predikant, medicus, historicus en veenontginner. Maar bovenal was hij een man van zijn tijd, iemand die oude mythen mengde met christelijke overtuigingen en daarmee de basis legde voor enkele hardnekkige misvattingen die eeuwen zouden blijven voortleven.

De Strijd Tegen Het Heidendom

Picardt begon zijn loopbaan als predikant in Coevorden na de Vrede van Münster in 1648. In deze periode werd Drenthe definitief onderdeel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het protestantisme moest er wortel schieten, en Picardt zag zichzelf als een bestrijder van het heidendom dat volgens hem nog altijd door de Drentse veengebieden spookte. Hij bestempelde oude Germaanse goden als satanische afgoden en zette zich af tegen de nog levende volksverhalen en gebruiken. Zijn werk Annales Drenthiae uit 1660 was een aanval op de voorchristelijke tradities van de streek. Wodan, Freya en andere oude godheden werden afgeschilderd als duivels bedrog.

Pseudowetenschap en Bijgeloof

Het is ironisch dat de man die zich afzette tegen bijgeloof zelf volop geloof hechtte aan spoken, heksen en de duivel. Hij droeg bij aan de verspreiding van de mythe dat hunebedden – megalithische grafmonumenten uit de prehistorie – het werk waren van 'huynen' oftewel reuzen. Dit fabeltje zou later uitgroeien tot een van de bekendste Nederlandse volksverhalen. Evenzo deed hij uitspraken over het ontstaan van het Bourtanger Moor die, in het licht van de moderne wetenschap, niet meer dan religieuze speculaties waren. Volgens Picardt was dit moeras niet door natuurlijke processen gevormd, maar door een goddelijke straf, een Drentse variant van de zondvloed.

Een Koloniale Denker

Misschien wel het meest controversiële aspect van Picardts denken is zijn visie op slavernij. Net als veel van zijn tijdgenoten, maar in tegenstelling tot sommige christelijke denkers die zich hier wél tegen uitspraken, verdedigde hij de slavernij van zwarte Afrikanen. Hij baseerde zich daarbij op de zogenaamde 'vloek van Cham', een pseudotheologische rechtvaardiging voor de onderdrukking van niet-westerse volkeren. Dit soort redeneringen hielpen de Nederlandse slavenhandelaren een ideologisch fundament te geven aan hun mensonterende praktijken.

Een Erfenis van Misvattingen

Johan Picardt was geen wetenschapper in de moderne zin van het woord. Hij was een man die zijn geloof gebruikte om het verleden te interpreteren en die mythen en religie mengde tot een wereldbeeld waarin Drenthe een speelveld was van goddelijke krachten en demonische machten. Zijn ideeën over hunebedden en het Bourtanger Moor mogen tegenwoordig onschuldig lijken, maar zijn steun aan slavernij laat zien hoe gevaarlijk theologische interpretaties van de geschiedenis kunnen zijn.

Zijn werk werd in zijn tijd serieus genomen, maar later grotendeels verworpen. Toch blijven sporen van zijn denken voortleven in de Nederlandse cultuur. Zijn naam wordt nog steeds in verband gebracht met de herkomst van de term 'hunebed', en zijn invloed op de Drentse geschiedschrijving is onmiskenbaar. Een kritische blik op zijn nalatenschap is dan ook geen overbodige luxe.

Lees hier meer: Jan levert je historische streken

Mystieke Verhalen van Zuidoost-Drenthe

Een Reis Door de Tijd. De geschiedenis van Zuidoost-Drenthe reikt ver terug in de tijd. Jan Veenstra uit Coevorden neemt je mee naar de oorsprong van deze regio, waar sporen van prehistorische nederzettingen en oude rituelen nog steeds voelbaar zijn. Van hunebedden tot grafheuvels, elke plek vertelt een verhaal dat weerspiegelt in de ziel van dit land. Elke woensdag lees je op zo34.nl een stukje uit de geschiedenis maar op zijn website vind je nog veel meer!